Uszkodzenia obwodowego układu nerwowego są związane z występowaniem zaburzeń neurologicznych w zakresie unerwienia przez korzenie nerwowe i nerwy obwodowe.
Ze względu na lokalizację zmian wyróżnia się:
A. Radikulopatie - są to jednostki chorobowe, które dotyczą uszkodzenia korzeni nerwowych.
monoradikulopatie - zaburzenia w obrębie jednego korzenia
poliradikulopatie - zaburzenia w obrębie kilku korzeni nerwowych
Do takich uszkodzeń dochodzi w dyskopatiach ( szyjnych i lędźwiowych ), centralnych przepuklinach krążków międzykręgowych oraz w półpaśćcu.
B. Neuropatie - są to jednostki chorobowe, które dotyczą uszkodzenia nerwów obwodowych.
mononeuropatia - uszkodzenie jednego nerwu
polineuropatia-zajęcie wielu nerwów ( objawy zwykle symetryczne, obwodowe, o ograniczonym zasięgu - „skarpetki”, „rękawiczki” )
C. Neuropatie autonomiczne ( hipotonia ortostatyczna czyli spadki ciśnienia tętniczego w pozycji stojącej, zaburzenia funkcji przewodu pokarmowego, pęcherza, impotencja. Bardzo często współistnieją z polineuropatią.
Najczęściej występujące neuropatie:
Zespół cieśni nadgarstka
Zespół cieśni nadgarstka jest najczęściej występującą w praktyce klinicznej neuropatią uciskową. Do ucisku nerwu pośrodkowego dochodzi w kanale nadgarstka, gdzie przebiega on pomiędzy kośćmi nadgarstka, pod więzadłem zwanym troczkiem zginaczy.
Przyczyna: dolegliwości zazwyczaj pojawiają się u osób wykonujących pracę związaną z powtarzającym się ruchem nadgarstka (np. praca przy taśmie produkcyjnej, wielogodzinna praca przy komputerze, częściej w takich zawodach jak krawiec, fryzjer, itd.). Wiąże się to ze stanami zapalnymi w obrębie pochewek maziowych ścięgien, stawów oraz ze zmianami uciskowymi w tej okolicy ( np. ganglion ). Zespół ten występuje również w chorobach układowych takich jak cukrzyca, amyloidoza, niedoczynność tarczycy, akromegalia, RZS, dna moczanowa, a także w ciąży.
Objawy: drętwienie, rzadziej ból, mrowienie w obrębie palców I-III sięgające do nadgarstka, drętwienie nasila się w godzinach nocnych, osłabienie siły przeciwstawnej kciuka, zanik mięśni kłębu kciuka.
Badania: badanie neurologiczne i badanie przewodnictwa nerwowego pozwalają ocenić stopień uszkodzenia nerwu pośrodkowego i podjąć decyzję o sposobie dalszego leczenia.
Leczenie: fizykoterapia, unieruchomienie ręki na noc, blokada nerwu w obrębie kanału nadgarstka, leczenie operacyjne, leczenie choroby podstawowej np. cukrzycy).
Uszkodzenie nerwu łokciowego na wysokości łokcia.
Przyczyna: bezpośredni uraz nerwu łokciowego w okolicy łokcia, wykonywanie powtarzających się ruchów w stawie łokciowym, zmiany kostne w obrębie stawu (np. ostrogi kostne, zgrubienia rozścięgna).
Objawy: ból, drętwienie w bocznej części przedramienia promieniujące do nadgarstka i palca IV i V, odstawanie małego palca, utrata czucia w palcach początkowo w V, a następnie IV, w zaawansowanych przypadkach przykurcz palców IV i V.
Badania: badanie neurologiczne, badanie przewodnictwa nerwowego nerwu łokciowego, ewentualnie RTG/MRI stawu łokciowego.
Leczenie: zachowawcze ( NLPZ, inne leki p/bólowe), fizykoterapia, blokada nerwu łokciowego na poziomie łokcia, chirurgiczne uwolnienie uciśniętego nerwu łokciowego.
Uszkodzenie nerwu promieniowego.
Przyczyna: zazwyczaj złamanie trzonu kości ramiennej, ucisk z zewnątrz ( zdarza się u ludzi spiących z głową na ramieniu ( zwłaszcza będących pod wpływem alkoholu)- tzw.porażenie sobotniej nocy lub użyczających ramienia śpiącemu partnerowi-tzw. porażenie miłosne, rzadziej przyczyną jest zapalenie nerwu, zmiany w obrębie łokcia.
Objawy:opadanie ręki i palców, trudność w uniesieniu dłoni ku górze, zaburzenia czucia na grzbiecie ręki, zbaczanie dłoni w stronę kciuka przy prostowaniu w stawie nadgarstkowym, bóle przedramienia.
Badania: badanie neurologiczne, badanie przewodnictwa nerwowego nerwu promieniowego.
Leczenie: zachowawcze ( NLPZ, inne leki p/bólowe), fizykoterapia.
Uszkodzenie nerwu strzałkowego.
Przyczyna: ucisk np. pozycja „noga na nogę”, długotrwała pozycja kuczna, złamania w obrębie podudzia ( główki kości strzałkowej), ciasny opatrunek gipsowy.
Objawy: opadanie stopy, trudności z uniesieniem stopy ku górze, zaburzenia czucia na bocznej powierzchni podudzia i grzbiecie stopy, zachowane odwracanie stopy, chód brodzący.
Badania: badanie neurologiczne, badanie przewodnictwa nerwowego nerwu strzałkowego.
Leczenie: zachowawcze, fizykoterapia, rehabilitacja.
Uszkodzenie nerwu skórnego bocznego uda - Meralgia paresthetica.
Przyczyna: zespół najczęściej idiopatyczny, wywołany przez ucisk nerwu przez więzadło pachwinowe, ale może również być spowodowany przez ucisk (pas, gorset, guz miednicy,wodobrzusze, ciąża).
Objawy: palący, piekący ból, drętwienie bocznej powierzchni uda, czasami osłabienie czucia lub przeczulica w tym obszarze.
Badania: potencjały somatosensoryczne, badanie RTG stawu biodrowego, miednicy, MRI kręgosłupa L-S i/lub miednicy.
Leczenie: jeżeli nie ma silnego bólu nie wymaga leczenia, przy dolegliwościach bólowych -NLPZ, nieopioidowe leki przeciwbólowe, blokada nerwu na wysokości więzadła pachwinowego, rzadko stosuje się resekcję nerwu.
Polineuropatie:(podział)
1.aksonalne (dominują zaburzenia czucia):
• niedobór witaminy B1, B6, B12, niacyny
• choroby metaboliczne: cukrzyca, mocznica, choroby tarczycy, przewlekły alkoholizm
• infekcje : HIV, borelioza,
• neuropatie paranowotworowe
• neuropatie w przebiegu chorób tkanki łącznej
• neuropatie wrodzone
• neuropatie związane z dysproteinemią i amyloidozą
• neuropatie wywołane przez leki i toksyny ( nitrofurantoina, izoniazyd, hydralazyna, winkrystyna, amiodaron, arszenik, cyjanki, ołów, rtęć, związki fosforoorganiczne)
2. demielinizacyjne (występują ubytki ruchowe, subiektywne zaburzenia czucia)
• ostre demielinizacyjne zapalenie wielokorzeniowo-nerwowe, np. zespół Guillain-Barre
• przewlekłe demielinizacyjne zapalenie wielokorzeniowo-nerwowe.
• dysproteinemia
• zespoły wrodzone – choroba Charcot, Marie i Tooth-typ I.
Diagnostyka: oparta jest na badaniach laboratoryjnych ( morfologia, OB, glukoza, kreatynina, mocznik, witamina B12, kwas foliowy ), RTG klatki piersiowej oraz badaniu przewodnictwa nerwowego i badaniu elektromiograficznym.
Leczenie polineuropatii związane jest z chorobą podstawową. W przypadkach trwałych uszkodzeń konieczne jest leczenie usprawniające, sprzęt pomocniczy dla ułatwienia codziennego funkcjonowania.